Gökdemir İhsan: Eleştiri Geleneğimiz Nurullah Ataç Etkisinden Kurtulamadı

“Dildeki ‘şenliklilik’ ya da ‘şiirsellik’, karakterlerin ‘karton’ olarak kalışı ya da ‘kanlı, canlı, yaşayan bireylere dönüşmesi’, piyasadaki eleştiri metinlerinde sıkça rastlansa da, eleştirmenin tespit etmesi beklenen şeyler değildir” diyen İhsan, bunların öznelci eleştiri bile diyemeyeceğimiz bir öznellikten kaynaklandığını, “dostlar alışverişte görsün” kabilinden piyasa yazıları olduğunu söyledi.

Eleştirinin eski dildeki karşılığının “tenkid” olduğunu hatırlatan Gökdemir İhsan, kelimenin kökünün “nakd” olduğunu ve “değerlendirme” anlamında kullanıldığını ve bu isimle kastedilenin eserin belki ilk okumada anlaşılmayan değerlerini açığa çıkartmak olduğunu ifade etti. Batı dillerindeki “criticism” sözcüğünün kökünün ise “yargılama” anlamındaki latince “criticus” ve Yunanca “kritikos” sözcüklerine dayandığını, ama her kritiğin mutlaka bir “criterion” gerektirdiğini hatırlatan İhsan, “Bu kriterleri işin başında tanımlayarak yola çıkan eleştiri, mutlaka bir kuram bağlamında çalışan eleştiridir” dedi. Eleştiri kuramlarına mutlak hakikatmiş gibi yaklaşmanın, Sovyet bloku ve Türk solu dışında, dünyada pek görülmediğini söyleyen Gökdemir İhsan, “Eleştiri kuramları bize hakikati bildirmez. Onlara borçlu olduğumuz şey, bir metni ya da bir dönem edebiyatını kendi meşreplerince değerlendirirken önümüzde yepyeni bir ufuk açmalarıdır. Biri çıkıp Dostoyevski’nin kumarbazının muhasebesini tutmuştu. Örneğin askeri iç hizmet kanununu feminist bir okumaya tabi tutmak verimli olabilir ya da Vedanta’nın Marksist bir eleştirisi. Bunlar işin şakası tabii. Daha güzel şakaları ise Eco Yanlış Okumalar’da yapıyor” dedi.